Sembol Pekiştireç Malzemesi

Ortalama 110 adet pekiştireç kartı

50 adet pekiştireç kartı

5 adet pul tabakası

5 adet pul

ve yeteri miktarda kendiliğinden yapışkanlı cırt bant.

SEMBOL PEKİŞTİRME

Sembol pekiştireçler, herhangi bir değeri olmayan, ancak başka pekiştireçlerle değiştirilerek kullanılan araçlardır. Diğer pekiştireçlerin istenilen etkiyi göstermediği durumlarda sistemli ve tutarlı bir biçimde uygulanan sembol pekiştireçler çocuğun motivasyonunu artırmakta, istendik davranışların sürekliliği ve kalıcılığı sağlanmaktadır. Sayı, yıldız, kupon, jeton vb. semboller kullanılır. Olumlu her davranış veya beceriye sembolik bir bedel verilir. Örneğin, çocuk yatağını toplarsa bir pul kazanır. Biriken pullar, önceden değeri belirlenmiş yiyecek, içecek ve nesne pekiştireçlerle değiştirilir.

Otistik özellik gösteren çocuklar ile ağır ve orta düzey zihin engelli çocuklara sembol pekiştirmeyi uygulayabilmek oldukça güçtür. Bu çocuklar için, bilinen klasik sembol pekiştirmeyi kullanabilmek mümkün değildir, ancak sembol pekiştirmeyi onların anlayabileceği, kavrayabileceği bir biçimde uygulayabilmek mümkündür. Özellikle bunu görsel bir biçimde sunmak, sembol pekiştirmenin kullanımına işlerlik kazandırır. Otizmli bireyler ile orta ve ağır düzeylerde yer alan zihinsel engelli bireyler, görsel uyaranlara dayalı eğitimi daha çabuk kavrayabilmektedirler.

Sembol pekiştirmeyi kullanabilmek için öncelikle çocuğun normal pekiştirme sürecine alışık olması gerekir, yani eğitim sürecinde doğru tepkiden sonra pekiştireç bekleyebilmelidir. Eğer çocuk pekiştirmeye dayalı bir eğitim sürecinden geçmemişse, sürekli pekiştirme tarifesiyle başlanır. Yani çocuğun her doğru tepkisi pekiştirilir. Bu pekiştirme birinci tür pekiştireçlerle yapılabileceği gibi, ikincil tür pekiştireçlerden nesnel pekiştireçle de yapılabilir.

Çocuğun sembol pekiştireç kullanmaya alışması için öncelikle yapabildiği bir beceriden başlamak gerekir.

1. Adım:

Amaç: İstenen davranıştan sonra çocuk, kendisine verilen pulu pekiştireç tabakasındaki uygun yere yerleştirir ve karşılığında pekiştireci kazanır.

Uygulama: Tek yuvarlak cırttın olduğu şerit ve bir adet pul çalışma ortamına bırakılarak öğretime başlanır. Her davranıştan önce çocuğa verilecek olan pekiştireç gösterilerek "Yaparsan gofret kazanırsın” ifadesi kullanılır. Sonra çalışmaya geçilir. Örnek olarak ipe boncuk dizme etkiliğini verebiliriz. Çocuk, ipe dizdiği her boncuk için pekiştireç beklerken, pekiştireç verilmez, pul verilir ve pulu ihtiyaç duyulan ipucuyla tabakadaki yerine takması sağlanır. Çocuk pulu şeritte taktıktan sonra tabakayı eğitimciye uzatır; eğitimci tabakayı alınca aferin diyerek küçük bir parça gofret verir. Çocuk sisteme alışıncaya ve bağımsız yapıncaya kadar çalışmalar sürdürülür ve ipuçları aşamalı olarak geri çekilir. Sonra ikinci adıma geçilir.

 2. Adım:

Amaç: İstenen her davranıştan sonra çocuk, kendisine verilen pulları (2 pul) pekiştireç tabakasındaki uygun yere yerleştirir ve karşılığında pekiştireci kazanır.

Uygulama: İki yuvarlak cırttın olduğu şerit ve iki adet pul çalışma ortamına bırakılarak öğretime başlanır. Her çalışmadan önce çocuğa verilecek olan pekiştireç gösterilerek "Yaparsan elma kazanırsın” ifadesi kullanılır. Sonra çalışmaya geçilir. Örnek olarak sınırlı boyama etkiliğini verebiliriz. Çocuk, boyadığı her şekil (üçgen, kare vb.) için bir pul kazanır ve pulu ihtiyaç duyulan ipucuyla tabakadaki yerine takar. Çocuk, tabakadaki iki pul yerine yapıştırdıktan sonra, yani iki pul kazandıktan sonra tabakayı eğitimciye uzatır ve bir dilim elma kazanır. Çocuk bağımsız yapıncaya kadar çalışma sürdürülür ve ipuçları aşamalı olarak geri çekilir. Sonra üçüncü adıma geçilir.

 3. Adım:

Amaç: İstenen her davranıştan sonra çocuk, kendisine verilen pulları (3 pul) pekiştireç tabakasındaki uygun yere yerleştirir ve karşılığında pekiştireci kazanır.

Uygulama: Üç yuvarlak cırttın olduğu şerit ve üç adet pul çalışma ortamına bırakılarak öğretime başlanır. Her çalışmadan önce çocuğa verilecek olan pekiştireç gösterilerek "Yaparsan halka kuleyi kazanırsın” ifadesi kullanılır. Sonra çalışmaya geçilir. Örnek olarak ses taklit çalışmasını verebiliriz. Çocuk, taklit ettiği her ses için bir pul kazanır ve pulu ihtiyaç duyulan ipucuyla tabakadaki yerine takar. Çocuk, tabakadaki üç pulu yerine yerleştirdikten sonra, yani taklit ettiği 3 sesin karşılığında üç pul kazandıktan sonra tabakayı eğitimciye uzatır ve halka kule ile belli bir süre (Örneğin 1 dk.) oynar. Çocuk bağımsız yapıncaya kadar çalışma sürdürülür ve ipuçları aşamalı olarak geri çekilir. Sonra dördüncü adıma geçilir.

4. Adım:

Amaç: İstenen her davranıştan sonra çocuk, kendisine verilen pulları (4 pul) pekiştireç tabakasındaki uygun yere yerleştirir ve karşılığında pekiştireci kazanır.

Uygulama: Dört yuvarlak cırttın olduğu şerit ve dört adet pul çalışma ortamına bırakılarak öğretime başlanır. Her çalışmadan önce çocuğa verilecek olan pekiştireç gösterilerek "Yaparsan sütü kazanırsın” ifadesi kullanılır. Sonra çalışmaya geçilir. Örnek olarak fermuar açma becerisini verebiliriz. Çocuk, her fermuar açma davranışı için bir pul kazanır ve onu tabakadaki yerine takar. Çocuk, tabakadaki dört pulu yerine yerleştirdikten sonra, yani 4 defa açtığı fermuar için dört pul kazandıktan sonra tabakayı eğitimciye uzatır ve yarım bardak (veya daha az) süt kazanır. Bir süre çalıştıktan sonra beşinci adıma geçilir.

5. Adım:

Amaç: İstenen her davranıştan sonra çocuk, kendisine verilen pulları (5 pul) pekiştireç tabakasındaki uygun yere yerleştirir ve karşılığında pekiştireci kazanır.

Uygulama: Beş yuvarlak cırttın olduğu şerit ve beş adet pul çalışma ortamına bırakılarak öğretime başlanır. Her çalışmadan önce çocuğa verilecek olan pekiştireç gösterilerek "Yaparsan şarkıyı dinlersin” ifadesi kullanılır. Sonra çalışmaya geçilir. Örnek olarak sepetten sepete top taşıma becerisini verebiliriz. Çocuk, taşıdığı her toptan sonra bir pul kazanır ve onu tabakadaki yerine yapıştırır. Çocuk, tabakadaki beş pulu yerine yerleştirdikten sonra, yani 5 adet topu bir sepetten alıp diğer sepette taşıdığı için beş pul kazandıktan sonra tabakayı eğitimciye uzatır ve sevdiği şarkı dinler.

Bir süre (2-3 hafta) süreç devam ettirilir ve sonra sistem daha karmaşık hale getirilir. Aşamalı olarak normal sembol pekiştirme sistemine geçilir.